لجبازی؛ از چالش تا مدیریت

سواد زندگی- "لجبازی" نه تنها در فرهنگ تربیتی ما ایرانی ها بلکه در ابعاد جهانی دارای قدمتی بسیار زیاد است. در تمامی فرهنگ ها واژه هایی خاص و البته بین المللی برای رفتارهای کودکان مبتنی بر لجبازی وجود دارد. این را گفتیم از این باب که لجبازی بخشی از شخصیت کودکانه ما انسان ها را تشکیل داده و از این رو شاهد هستیم گاهی اوقات بزرگترها نیز به لجبازی متهم می شوند. خوب با وجود این سبک رفتاری که ما آنرا در کودکان خود معمولا به شکل چالش می بینیم چاره چیست چگونه باید با کودکمان که لجبازی می کند رفتار کنیم؟ آیا برخوردهای نسنجیده والدین می تواند لجبازی را به چالشی عمیق، ریشه دار و غیرقابل کنترل مبدل کند؟

برای ارائه پاسخ به این سوالات و در نهایت دستیابی به راهکارهایی مناسب بحث را با نگاهی کوتاه به تعاریف علمی موجود در رابطه بالجبازی دنبال می کنیم.

در ابتدا باید بدانیم که کارشناسان علوم آموزشی و تربیتی هیچگاه لجبازی را به چشم یک بیماری یا چالش نگاه نمی کنند. بلکه آنرا خصلتی طبیعی و تا حدودی ضروری برای انسان می دانند که اتفاقا یکی از مهمترین فاکتورهای اثرگذار در توسعه استقلال شخصیتی نیز محسوب می شود.

در عین حال در آموزه های علم روانشنانی تاکید می شود که افزایش شدت لجبازی کودکان در ارتباط مستقیم با شرایط محیطی و بطور خاص واکنش های کنترل نشده والدین است. اینجاست که ریشه یابی ها ما را به نحوه واکنش ها، تشویق ها و تنبیه های اطرافیان کودک سوق می دهد.

لجباری ها معمولا از سنین 2 تا 3 سالگی شکل می گیرند و کودک بدون آنکه برنامه ریزی خاصی برای رفتار خود داشته باشد تنها با لجباری ماجراجویی های ذهنی خود را دنبال کرده و از آن به عنوان وسیله ای برای محک زدن واکنش دیگران استفاده می کند. در این مرحله رفتار کودک کاملا طبیعی و نرمال است. دقیقا در این مرحله است که کودک اولین واکنش ها را از محیط اطراف دریافت می کند. رفتارهای نادرست والدین می تواند تا مرحله سرکوبی حس کنجکاوی فرزندان پیش برود که این امر آسیب های بسیاری را بدنبال دارد.

در این مرحله گاهی اوقات والدین فراموش می کنند که این خصلتی طبیعی است و گاه این کودک لجباز بدنبال آن است که والدین خود را در بازی هایش شریک کند. یا آنکه لجبازی را در شکل و مفهوم قهر دنبال کند تا مخالفت خود را یا تخصصی تر بگوئیم نه گفتنش را به والدین نشان دهد. به هرترتیب تمام حرکات کودک در این مرحله معنای خاصی دارد که باید درک و شناسایی شده و بدان توجه شود.

اما در چنین شرایطی والدین چه راهکارهایی را باید در پیش گیرند؟ پیش از هرچیز مراجعه به مشاور یا روانشناس به عنوان بهترین راه حل در برابر ما قرار دارد اما از آنجا که معمولا مراجعه به متخصصان مذکور برایمان از سفر به کره ماه نیز سخت تراست! و به شدت در برابر آن مقاومت می کنیم، راهکاری هایی ساده و در عین حال استاندارد را با هم مرور می کنیم.

یادتان باشد لجبازی کودک ممکن است گاردی در برابر تذکرات و دستورات مکرر والدین باشد. خوب در چنین شرایطی اگر یک نفر از صبح تا شب به شما هم دستور بدهد قطعا کلافه خواهید شد. پس توصیه می کنیم مقداری در رفتار خود تجدیدنظر کرده و فرزندتان را به حال خود بگذارید. این رفتار نامناسب والدین همواره از مهربانی  و نگرانی های بیش از حد آنها شکل می گیرد اما به همان میزان آسیب رسان است.

کودک شما باید حق انتخاب داشته باشد. فراموش نکنید همین موجود کوچک دارای حد مشخصی از استقلال شخصیتی و نظرات و سلایق است پس به آنها احترام گذاشته و در تصمیم گیری ها مشارکت شان دهید. از انتخاب لباس و وسایل شخصی گرفته تا نوع غذا آنها را هم به اصطلاح در مسائل خانواده بازی دهید.

از غذا نام بردیم شاید الان بشود یک مثال کاربردی در این زمینه داشت.

یکی از مهمترین چالش ها و لجبازی ها ی کودکان در هنگام غذاخودرن مشاهد می شود. در اینگونه مواقع والدین از نمی خورم های فرزندشان به تنگ می آیند و بحرانی حل نشدنی را در برابر خود مشاهده می کنند. اما تحقیقات استاندارد بین المللی در این رابطه نشان می دهد که بسیاری از کودکان بد غذا به علت مصرف انواع تنقلات شور و شیرین و البته چرب طی روز دیگر میلی به وعده های اصلی غذایی ندارند! آیا به آنچه فرزندان طی روز می خورند توجه و کنترل دارید؟! از سوی دیگر به سلایق آنها در برقراری ارتباط با مزه ها نیز باید احترام گذاشت شاید واقعا فرزندتان از طعم مرغ پخته شده توسط شما راضی نیست. به جای آنکه با تمام قدرت برای تغییر ذائقه وی تلاش کنیم چرا روش طبخ خود را تغییر ندهیم شاید با کمی سس ویژه یا تفت دادن با سبزیجات معطر کل ماجرا یکبار برای همیشه حل شود. باور کنید اینها لجبازی نیست زیرا یک انسان کامل با تمام مهارت ها در برابر شما قرار دارد.

مورد بعدی که باید بدان بسیار توجه داشت یک منطقه ممنوعه است! منطقه ای که در آن تنبیه بدنی کاملا ممنوع است. هیچ گاه فرزندتان را به خاطر لجبازی هایش تنبیه بدنی نکنید زیرا دقیقا مانند آن است که برای خاموش کردن آتش از بنزین استفاده کنید!

به جای تنبیه مهارت های برخوردی خود را افزایش دهید. این لجبازی ها را با ابزار تشویق و محرومیت (البته کاملا منطقی و کنترل شده) مدیریت کنید. فراموش نکنید این لجبازی ها یک روزه ایجاد نشده که یک روزه هم با قدرتنمایی شما از بین برود. کودک لجباز یک موجود پلید نیست او تنها بدنبال افزایش قدرت خود با استفاده از این روش است.

باز هم سراغ یک مثال می رویم. شاید برای خیلی ها حمام رفتن فرزندشان یکی از بحرانی ترین مراحل زندگی باشد! بچه ها که حسابی از بازی و شیطنت نامرتب و کثیف شده اند در برابر حمام رفتن مقاومت می کنند و حسابی والدین خود را کلافه می کنند! آیا این مساله برای مشا هم اتفاقا افتاده؟

دراین زمان به جای آنکه با کودکتان وارد بحث شده و خود را در یک مرداب احساس کنید سری به کابینت ها و کمد های منزل زده  و وسایلی مانند شلنگ، لوله پلاستیکی یدک سینک ظرفشویی، بطری خالی نوشابه یا شیر، بادکنک و هر چیز دیگری را که می شود در حمام با آن بازی کرد را برای یک آب بازی حسابی آماده کنید. حتی می توانید خمیر ریش، ژل های رنگی مو  و مانند این ها را نیز با خود به حمام برده و برای فرزندتان ریش و سیبیل درست کنید. یک آینه کوچک هم فراموش نشود تا خودتان را در آن ببینید و کلی با هم بخندید. با این روش ها حمام برای فرزندتان به یکی از مهیج ترین فعالیت های زندگی تبدیل نمی شود؟ اینجا محدودیتی برای خلاقیت های والدین وجود ندارد فقط باید کمی فکر و وقت اختصاص دهید.

شاید پیش خود بگوئید من فرصتی برای حمام رفتن با فرزندم ندارم یا حوصله این کارها را ندارم اما اگر مقداری دقت کنیم وقت و انرژی که از والدین در مسیر جر و بحث با فرزندان و مقاومت در برابر لجبازی آنها مصرف می شود به مراتب بیشتر از زمانی است که برای یک حمام رفتن لازم است. علاوه بر این در پایان ماجرا نیز والدین به مراتب از رفتار خود رضایت بیشتری خواهند داشت زیرا فرزندشان را شاد و راضی می بینند.